Ky është një kombinim i rrallë i arkeologjisë dhe natyrës. Pasuritë e tij përbëjnë një mikrokosmos të historisë mesdhetare, me zbulime që datojnë nga 50 000 p.e.s. deri në shekullin e 19-të e.s. Vendbanime prehistorike janë identifikuar në bërthamën e Butrintit, kodrën e vogël të rrethuar nga ujërat e Liqenit të Butrintit dhe Kanali i Vivarit, si dhe në territorin më të gjerë përreth. Nga viti 800 p.e.s. deri në ardhjen e Romakëve, Butrinti ishte nën ndikimin e kulturës greke, duke mbajtur elemente të një “polis” dhe duke u banuar nga fiset Kaoniane. Në vitin 44 p.e.s., Butrinti u bë koloni romake dhe u zgjerua ndjeshëm, kryesisht në jug, ku u ndërtua një ujësjellës. Në shekullin e 5-të e.s., Butrinti u bë qendër peshkopale dhe u ndërtuan struktura të mëdha të hershme kristiane. Pas një periudhe braktisjeje, Butrinti u rindërtua nën kontrollin bizantin në shekullin e 9-të. Në shekullin e        14-të, Butrinti kaloi nën kontrollin angevin dhe më pas venecian. Disa sulme nga despote të Epirit dhe më vonë nga osmanët sollën përforcime në mbrojtjen e Butrintit. Në fillim të shekullit të 19-të, një fortesë e re u shtua në sistemin mbrojtës të Butrintit nga Ali Pasha, një sundimtar shqiptar osman, deri në braktisjen e fundit të vendit.

Fortifikimet dëshmojnë për fazat e ndryshme të ndërtimit të tyre, që nga koha e kolonisë greke deri në Mesjetë. Monumenti më interesant i lashtësisë greke është teatri, i cili është ruajtur relativisht mirë. Rrënoja më e madhe nga periudha paleo-kristiane është baptisteri, një monument i lashtë romak i përshtatur për nevojat kulturore të krishtërimit. Dyshemeja e tij ka një dekorim të bukur mozaiku. Bazilika paleo-kristiane u rindërtua në shekullin e 9-të dhe rrënojat e saj janë ruajtur mjaftueshëm për të lejuar një analizë të strukturës (tri nave me një transept dhe një absidë poligonale të jashtme).

Evolucioni i mjedisit natyror të Butrintit çoi në braktisjen e qytetit në fund të Mesjetës, duke e kthyer këtë vend arkeologjik në një burim të vlefshëm për të kuptuar qytetërimet e lashta dhe mesjetare në territorin e Shqipërisë moderne.

Autenticiteti i pasurisë së Trashëgimisë Botërore të Butrintit lidhet me ruajtjen e saj të shkëlqyer në një vend ku ndërveprimi njerëzor në ndryshim me mjedisin mund të vërehet në monumentet e mbijetuara, arkeologjinë nëntokësore dhe peizazhin përreth. Cilësia e punës së restaurimit dhe konservimit të kryer që nga viti 1924 ka qenë e lartë. Ndërhyrjet e mëvonshme janë kryer në përputhje me standardet bashkëkohore të përcaktuara në Kartën e Venecias të vitit 1964. Qyteti antik është shpallur në vitin 1992 “Pasuri e Trashëgimisë Botërore” të UNESCO-s.

Ajo çka Butrinti ofron sot është një rrugëtim mbresëlënës përgjatë epokave të historisë.

Burimi: https://whc.unesco.org/en/list/570/#:~:text=Inhabited%20since%20prehistoric%20times%2C%20Butrint,marshes%20formed%20in%20the%20area.